باغ ایرانی مثل مینیاتور ایرانی است، همانقدر ظریف و نازک و هنرمندانه. آنقدر زیبا اجزایش کنار هم نشسته که شاهکاری دیدنی و ستودنی خلق شده است. باغهای جادویی و سحرانگیز ایرانی ویژگیهای مشترکی دارند و همه بر پایه ساختار هندسی زیبا، معماری ظریف و آب روان و درختان سر به فلک کشیده ساخته شدهاند. این باغها عموما در مسیر عبور آب (آب چشمه، جوی یا قنات) ساخته میشوند، با دیوارهای بلند محصور و جدا شدهاند و همه کوشک، عمارت یا کاخی تابستانی و استخری بزرگ دارند. ریشه ساخت این باغها را یادگار دوران حکومت کورش کبیر میدانند و میگویند این ایده از باغ پاسارگاد گرفته شده که این باغ به دستور کوروش و بر اساس نظرات خود او ساخته شده است. در واقع باغ ایرانی نشانه هنر و دانش ایرانی است، تکنولوژی پیشرفته مدیریت آب، معماری، گیاهشناسی و کشاورزی در این باغ مشهود است. همچنین نشانه هایی از ادبیات، شعر، موسیقی و طراحی فرش را میشود در این باغها دید.
این باغها چهار بخش اصلی دارند که به آن «چهار باغ» گفته میشود. آب در این باغها اهمیت فراوانی دارد که هم برای آبیاری درختان از آن استفاده میشود و هم ابزاری برای تزئین باغ است. باغ ایرانی سمبلی از بهشت و چهار المان زرتشتی یعنی آسمان، زمین، آب و گیاه است. شکل دیوارها، بنای داخلی و سیستم پیچیده آبیاری در باغ ایرانی انواع دیگر باغ در جهان را چون باغ هندی و اسپانیایی تحت تاثیر خود قرار داده است.
وجه تمایز باغ شازده
از میان باغهای زیبای ایران، 9 باغ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدهاند که هرکدام از منطقهای متفاوت از ایران هستند و نشان میدهند که چگونه طراحی باغ ایرانی در طول زمان و همچنین بر اساس شرایط آب و هوایی تغییر کرده است. این 9 باغ شامل باغ پاسارگاد و ارم در شیراز، باغ پهلوانپور و دولت آباد در یزد، باغ فین در کاشان و چهلستون اصفهان، باغ اکبریه از استان خراسان جنوبی، باغ عباس آباد مازندران و باغ شاهزاده ماهان است.
باغ شاهزاده یا شازده یکی از زیباترین نمونههای باغ ایرانی است، باغی حیرتانگیز در میان کویر کرمان. کافی است از مسیر کویری ماهان بگذرید و یا عکسی هوایی از این باغ را ببینید تا دریابید که این باغ جادوست، وگرنه مگر در واقعیت میتوان چنین باغِ سرسبزی را در دل کویر خشک و بی آب و علف ساخت؟ این باغ چه سحر و جادو باشد و چه واقعیت، باغی دیدنی و زیباست.
این باغ در 2 کیلومتری شهر ماهان و در نزدیکی کرمان قرار دارد و در اواخر دوره قاجار در دامنه کوههای تیگران ساخته شده است. ساخت این باغ قاجاری به دستور حاکم وقت کرمان محمدحسن خان آغاز شد و در دوران حکومت عبدالحمید میرزا ناصرالدوله ساخت آن ادامه یافت، اما با مرگ او ساخت این بنا متوقف میشود کاشی کاریهای نیمه کاره بخشی از دیوار باغ، نشانه همین دوران است. این باغ در واقع در مسیر جاده افسانهای ابریشم برای سکونت و تفرج ساخته شده است و حالا چون واههای سرسبز و افسانهای در دل کویر میدرخشد.
باغ شازده به عنوان بزرگترین و یکی از زیباترین باغهای ایرانی شناخته میشود. برای ورود به این باغ از سردر زیبای آن باید عبور کنید که چون تاجی باشکوه در آغاز باغ قرار دارد و از همان ابتدا شکوه و وقار باغ را به رخ ما میکشد. بنای سردر خطی و دو اشکوبه (دوطبقه)است و بسیار هنرمندانه طراحی شده است. طبقه دوم این بنا برای سکونت طراحی شده و طبقه پایین راهروی ووردی باغ است. درواقع همین سردر زیبا باغ شازده را از سایر باغهای ایرانی متمایز کرده است.
معماری عجیب فوارهها
بعد از گذر از سر در و وارد شدن به باغ وارد بهشتی زمینی میشوید که اختلاف دمای مشخصی با بیرون دارد و هوایش لطیف و مرطوب است و پوست را نوازش میدهد. از آنجا که این باغ در کوهپایه ساخته شده است، سطحی طبقه طبقه دارد و با جویهای زیبا، استخرهای دلربا، فوارههایی زیبا و بلند و درختان سربه فلک کشیده و تنومند تزئین شده است.
آبی که در جوها و استخرهای زلال باغ شازده روان است، آب قنات تیگران است که وارد باغ می شود و بر اساس سیستم پیچیدهی آبیاری که برای باغ طراحی شده به همهی درختان باغ می رسد و باغ را زیبا و دل انگیز میکند و بعد به سوی روستاهای پایین دست میرود. یکی دیگر از ویژگیهای باغ شازده فوارههای این باغ است که بدون هیچ عامل محرکه بیرونی و فقط بر اساس اختلاف سطح ایجاد شده است.
باغ شازده شاهنشین یا عمارتی هم دارد که در بالای باغ واقع شده و به عنوان سکونتگاه همیشگی یا تابستانی برای مالک استفاده میشده است. این بنا با آجر و ملات ساخته شده و با کاشی کاریهای زیبا تزئین شده است. در این باغ همچنین یک حمام بزرگ و مجزا هم وجود دارد، این حمام زیبا و بزرگ هم معماری هنرمندانهای دارد و موجبات آسایش ساکنان خانه را فراهم میکرده است.
این باغ مجموعه متنوعی از درختان را در خود جای داده است، درختان کاج و همیشه سبز، درختان سایه دار مثل نارون، زبان گنجشگ و درختانی مثل سپیدار و چنار در کناره دیوارهها از ساکنان سبز این باغ اند. همچنین گونههای گیاهی زینتی و درختان میوه هم در باغ کاشته شده اند.
در باغ رستورانی با غذاهای خوشمزه و لذیذ و مهمانسرایی برای اقامت وجود دارد.
