بی گمان شهر یزد گنجینه ارزشمند و تمام ناشدنی معماری در ایران است. ثبت شهر یزد به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و یکی از نخستین شهرهای خشتی جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو، نشان دهنده این موضوع است که بافت شهری قسمت قدیمی شهر یزد تا چه حد دارای ارزش‌های فراوان معماری و زیبایی شناختی است.
اما جدای از این عناوین پرطمطراق آنچه باعث می‌شود که در کوچه پس کوچه های تنگ و پیچ در پیچ بافت تاریخی این شهر دوست داشتنی حسی دوست داشتنی و ناب در جان و روان هر آدمی جاری شود، هویت تاریخی و اصالت معماری است که خوشبختانه تا امروز کمترین مداخله‌ای در جهت تغییر و دگرگونی آن صورت پذیرفته است.
یکی از محله های شهر یزد، محله« فهادان» است. شاید باید اینطور گفت که فهادان به عنوان قدیمی ترین محله یزد و دارای خاص ترین سبک معماری در این شهر است. آن بخش از شهر که امروز به آن محله فهادان می گویند در مجاورت محله هایی چون شاه ابوالقاسم، بازار نو، مال میر و کوشک نو واقع گردیده است. گفتنی است این محله در فهرست اماکن ثبت شده میراث ملی قرار دارد.
در منابع مختلف تاریخی وجه تسمیه نام محله را کلمه«فهد» به معنی دانایی دانسته اند، و بر این عقیده اند که این محله از آن روی فهادان نام گرفت چرا که محل زندگی بزرگان، متمولین و افراد طبقه اشراف یزد در دوره‌های تاریخی مختلف بوده است. در حقیقت فهادان، نام دیگری هم دارد که البته امروزه چندان رایج نیست: یوزداران. به این خاطر در قرن هشتم هجری قمری به این محله یوزداران می‌گویند که عزرالدین لنگر از اتابکان یزد که در این محله زندگی می‌کرده علاقه خاصی به نگهداری یوز( پلنگ ایرانی) داشته است و در همین محله از یوزهای زیادی نگهداری می‌کرده است.
گرچه عمده مورخین و باستان شناسان فهادان را قدیمی ترین محله یزد می‌دانند و آثاری مرتبط با دوره ساسانی در آن یافت شده است اما شکل گیری محله با شکل و شمایلی که امروزه از آن باقی مانده ، در اوایل قرن پنجم هجری قمری و عهد کاکویه آغاز شده است.
اگرچه به خودی خود قدم زدن و راه رفتن در میان کوچه های تاریخی این محله زیبا شاید دلیل خوبی برای رفتن به محله فهادان باشد، اما خوشبختانه زندگی جاری ساکنین این محله قدیمی حس و حال خوبی به آن داده است.
مرمت و حفظ اجزای مختلف این بافت هم به منظور افزایش کیفیت زندگی ساکنین و فعال سازی ظرفیت‌های اجتماعی و اقتصادی این محله و هم به خاطر ارزش تاریخی و ذاتی بناهای واقع در محدوده محله به صورت مستمر سالهاست که در دستور کار شهرداری یزد قرار دارد و این باعث دلگرمی است.
محله فهادان به تنهایی بخش عظیمی از آثار مهم و دیدنی یزد را در دل خود جای داده است که می‌شود به کاروانسرای فهادان، حسینیه فهادان، مسجد فهادان، بقعه دوازده امام، مدرسه ضیاییه( یا زندان اسکندر) و غیره اشاره کرد.
چیزی را که نباید در این محله گردی فراموش کنید خانه های تاریخی واقع در این محله است که بازسازی شده و با کاربری‌های مختلفی چون رستوران، هتل، اقامتگاه یا گالری در معرض دید قرار گرفته است. حتی پیشنهاد می‌کنم که اگر قصد اقامت در شهر یزد را دارید سراغ یکی از چندین اقامتگاه واقع در این خانه‌های تاریخی بروید تا علاوه بر قیمت اقتصادی بتوانید تجربه زندگی در یک خانه تاریخی آن هم در قدیمی ترین محله یزد را داشته باشید.
اگر خوب به اطرافتان توجه کنید آب انبار، بازارچه و کارگاه‌های سنتی زیادی را می‌بینید که حکایت از اهمیت و کانونی بودن این محله دارد. البته امروزه هم رستوران‌ها، کافی شاپ‌ها، گالری‌ها و فروشگاه‌های صنایع دستی فراوانی در داخل بافت محله فهادان خودنمایی می‌کنند، و فهادان را به قلب تپنده گردشگری یزد تبدیل کرده اند.
