آسیاب آبی اشکذر

آسیاب آبی اشکذر

یزد

آسیاب آبی اشکذر

13
Few Clouds

اشکذر شهری تاریخی است که قدمت آن به پیش از اسلام می‌رسد. در متون تاریخی مانند «تاریخ جدید یزد» آن‎را به اشکانیان نسبت می‎دهند. "در زمان اشکانیان اشک بن زال که از ملوک‎الطوایف بود، اشکذر را او بساخت." بعد از اسلام نیز نامش در کتاب‎هایی چون «وقف‎نامه ربع رشیدی» فضل‎الله همدانی و «وقف‎نامه جامع‎الخیرات» سید رکنالدین آمده است.

علاوه بر ‎آن باستان‌شناسان محوطه‎ای کشف کردند در نزدیکی شهر اشکذر امروزی به نام « محوطه توده» هر چند جز چند دیوار و چینه چیزی از آن باقی نمانده اما محققان بر این باورند که محل زندگی مردم از سده‎های میانی اسلام تا دوره صفویه بوده است، در کنار این شواهد، آثاری چون آسیاب آبی، قلعه تاریخی، مسجد حاجی رجبعلی، آب انبار میرزا ابوالهادی، موزه مردم‎شناسی و مجموعه وزیر حجت آباد گواه دیگری از قدیمی بودنِ این شهر است. از میان این آثار، آسیاب آبی از اهمیت بیشتر برخوردار است. این‎که در دل کویر آسیاب آبی که با آب قنات کار کند و پر از تزئینات زیبا باشد مسلما معروف و مشهورتر از بناهای دیگر می‎شود.

حدود بیست کیلومتر که از یزد دور می‌شویم به شهرستان اشکذر میرسیم، شهری که یک طرفش یزد و تفت و طرف دیگرش اردکان و میبد است. در «محله توده» در نزدیکی حسینیه سفید، آسیابی قرار داردکه یکی از بزرگ‌ترین آسیاب‌های آبی در ایران است و روزگاری یگانه آسیابی بوده که مردم میبد تا اشکذر برای آرد کردن غلاتشان از آن استفاده می‎کردند. این آسیاب را خانِ منطقه به نام «علینقی‎خان» به سال 1214 هجری قمری ساخت که با آب قنات همت آباد که در هشت کیلومتری اشکذر بود کار می‎کرد.

این آسیاب در سال 1377 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید اما از زمانی که آب قنات خشک شد این آسیاب نیز کارکردش را از دست داد و مدتی متروکه ماند و در سال 1393 توسط اداره میراث فرهنگی و گردشگری اشکذر مرمت و بازسازی شد.

تمام متعلقات این آسیاب در زیرزمین و عمق هفت و به عبارتی چهارده متری قرار دارد. آن‌چه که در روی زمین دیده می‎شود درِ چوبی با طاقی آجری و نورگیرهای تعبیه شده در سقف است. از یک راه شیب‎دار به در چوبی با طاقی آجری می‌رسید، از در که وارد شدید این راه تبدیل به دالانی شیب‎دار می‎شود با طول 56 متر و عرض 10/4متر. از این مسیر طولانی می‌توان به صحن آسیاب می‎رسید که هشت ضلعی است و چهار ضلع آن بزرگتر از چهار ضلع دیگر است. در اضلاع کوچک، اتاقی یک متری تعبیه شده که در اتاق ضلع جنوبی دستگاه آسیاب قرار دارد که از یک تنوره قیفی شکل (سروته) دو سنگ زیرین و رویین تشکیل شده است. وقتی آب در این تنوره پر می‏شود از مجرای باریکی که در پایین تنوره قرارد دارد آب با شدت زیادی به پره‎ها برخورد کرده و باعث چرخش محور آسیا می‎شود و محور آسیا که به سنگ بالایی متصل است به حرکت در می‎آید و غلات را به آرامی آرد می‏کند. بالای هر ضلع صحنِ آسیاب گنبدی ساخته شده که سقف هشت ضلعی آسیاب را تشکیل می‎دهد. در هر ضلع این سقف نورگیری است برای تهویه هوا و بودن نور کافی در زیر زمین تا آسیابان بتواند به راحتی به کارش برسد.

 علاوه بر این دستگاه عریض و طویل که در عمق زمین قرار دارد و تمامش از آجر ساخته شده است، دستانی هنرمند و پرتوان بودند که با هنرمندی تمام در عمق هفت متری مقرنس‎هایی به وجود آوردند با اشکال هندسی که چشم هر بیننده‎ای را به خود جذب میکند، اشکالی زیبا و بدیع که دیدنش به چندین و چند بار هم می‎ارزد. همین ویژگی‌های منحصر به فرد این آسیاب آبی است که هر ساله بازدیدکنندگان زیادی را به خود جذب می‌کند.


افزودن دیدگاه جدید