گنبد علويان

گنبد علويان در چهار باغ علويان در نزديکي ميدان امام زاده عبد الله همدان قرار دارد.اين اثر که يکي از شاهکارهاي معماري و گچ‌بري بعد از اسلام در همدان است 

 بر اساس شناسنامه فني بنا اين گنبد يکي از يادمانهاي متعلق به اواخر دوره سلجوقيان در قرن ششم هجري است که توسط خاندان علويان  به عنوان مسجد احداث شده‌است. شکل ظاهري آن شبيه گنبد سرخ مراغه-542ه.ق-است.داخل بنا در ابعاد 8در8متر داراي تزيينات غني و متراکم ودر عين حال رمز آلود و چشم نواز است و از اين نظر مشابه"گنبدحيدريه"قزوين-اوايل قرن ششم ه.ق-محسوب مي شود.اين بنا به صورت چهار ضلعيدر ابعاد8/12در25/12متر به ارتفاع5/11متر ساخته شده و چهار جرز ستون مانندبه ارتفاع5/9متر و قطر حدوددو متر،مانند برج هايي چهار گوشه ي آن را در ميان گرفته اند.هر يک از اين برج ها داراي پنج طاق نماي فرو رفته مثلثي به ارتفاع هشت،عرض يک و عمق نيم متر است که از مقطع جرزها(برج ها)را به صورت نيمي از يک ستاره هشت پر در آورده است.

بر فراز ورودي و درون کادر مستطيل شکل،گچبري هاي برجسته لانه زنبوري شامل گل و بوته هاي درهم پيچيده به شکل زيبايي خود نمايي مي کند.بر حاشيه ي خارجي کادر نيز کتيبه اي گچبري شده مشتمل بر آياتي از قرآن مجيد به خط کوفي مشاهده مي شود.پيشاني طاق نما را نيز گچبري مثلثي و ستاره اي شکل به صورتي بديع تزيين کرده است.حد فاصل طاق نما و برج هاي پيراموني نيز پوشيده از تزيينات گچبري وتزييناتي با آجرهاي راسته و خفته است.اضلاع غربي و شرقي هر يک داراي دو طاق نما به ارتفاع5/8و عرض4متر است که درون آن ها با تزيينات برجسته طرح هاي تو در توي لوزي ها تزيين شده است.سطح شبستان اين بنا نسبت به زمين هاي اطراف و ديوار هايخارجي بنا در ارتفاع بالاتري واقع شده است.براي رسيدن به شبستان و ورود به داخل بنا،هفت پله تعبيه شده است.شبستان در ابعاد8در8متر است.محراب بنا که در ضلع جنوبي واقع شده نيز با تزيينات بديع گچبري بر غناي اين اثر افزوده است.

نورگيرهاي نزديک به سقف،روشنايي مناسبي به محوطه ي داخلي بنا مي بخشد.راه پله اي کم عرض از درون برج شمال شرقي به سقف راه مي يابد و راه پله اي که به صورت غير متعارف درون محراب ايجاد شده،راه يابي به سرداب بنا ميسر مي سازد.سرداب از شش حجره با طاق نماهاي جناغي تشکيل شده دو قبر متعلق به بزرگان خاندان علويان در وسط آن قرار دارد.