گنجینه و مرکز اسناد آموزش و پرورش و موزه «مدرسه مبارکه دارالفنون»، یادگاری است از دوران حکومت قاجار. مدرسهای که در سال 1229 خورشیدی، به دستور «میرزا تقی خان امیر کبیر»، با همکاری «میرزا رضاخان مهندسباشی تبریزی»، معماری «محمد تقی خان معمارباشی» و نظارت «بهرام میرزا معزالدوله» ساخته شد.
در دوره قاجار دارالفنون در کنج شمالی «ارگ مبارکه سلطانی»، نزدیک باروی شمالی جایی که بعدها میدان توپخانه شد، قرار داشت. یعنی درست در کنار خندق شرقی ارگ و در سوی غربی خیابان ناصریه، که پیش از ساخت دارالفنون یک سربازخانه بود.
جالب است بدانید که درست دو هفته پیش از کشته شدن امیرکبیر در کاشان، دارالفنون گشایش یافت. سازه قاجاری دارالفنون به سال 1308 خورشیدی به دنبال فرسودگی به تاریخ می‌پیوندد؛ جدای از چند کاشی، زمینه هشتی و قنات آبشاه، چیز زیادی از آن بر جای نمانده است و آنچه امروز از دارالفنون دیده می شود، سازه ای است که از دوران رضا شاه پهلوی بر جای مانده است.
دارالفنون شامل دو بخش اصلی است. بخش قدیم که در روزگار امیرکبیر ساخته شد و بخش نوین که مدرسه موسیقی است و در سال 1290 خورشیدی در بخش شمالی ساخته شد. بخش‌های مختلف مدرسه شامل یک چاپخانه و یک کتابخانه، نزدیک به تعداد 50 اتاق چهارگوش و راهروهایی به یکدیگر در 4 ایوان به پهنای 5 متر با ستون بندی در چهارسوی میان سرایی چهارگوش را شامل می‌شود. در میان این فضا حوضی هشت‌گوش با هشت باغچه پیرامون و همچنین یک برج ساعت را میتوان دید.
نخستین دانشجویان دارالفنون به تعداد 130 تن از میان درباریان و زمینداران بزرگ برگزیده شدند. همچنین جانمایی سازه دارالفنون در درون ارگ فرمانروایی قاجار، نشان از حکومتی بودن آموزش عالی داشت.
سازه نخستین دارالفنون به زودی دچار فرسودگی شد. بازسازی که به دست فرزندان معماران نخستین و شاگردان دارالفنون انجام یافت، سازه را دگرگون کرد و بخشهایی نیز به آن افزوده شد. سازه تازه با دالان و پلکان، اتاقهایی در شمال و جنوب، ایوان ستوندار شمالی و سازه جنوبی با 2 اشکوب ساخته شد. نماها گچ اندود همراه با اجرکاری، پنجره های کمانی، چارچوب چوبی، شیشه های چهارگوش است.
خوشبختانه امکان بازدید عمومی از مدرسه دارالفنون تهران فراهم است و علاقمندان می‌توانند برای بازدید از این مجموعه روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت 8 الی 16 به این محل مراجعه کنند.
مسیر دسترسی به مدرسه دارالفنون از طریق میدان امام‌خمینی (توپخانه) به طرف ناصرخسرو است.
