چاقوسازی از جمله صنایع دستی قدیمی و معروف شهر زنجان است. پیشینه‌ی دقیق این صنعت در زنجان بر ما پوشیده است. اما با مراجعه به اسناد تاریخی و سیاحتنامه های گردشگران می توان گفت که از حدود قرن دهم هجری شهر زنجان مرکز عمده ای برای ساخت چاقو، شمشیر و قَمه بوده و کارگاه های مختلف اسلحه سازی در آن دایر بوده است. به علت ویژگی های خاصی که چاقوی زنجان از نظر ظرافت، بُرش، تنوع و استحکام دارد نام زنجان با صنعت چاقوسازی عجین شده است.
مواد اولیه‌ی هنر چاقوسازی به طور عمده آهن است و دسته‌ی چاقو را از شاخ گوزن، صدف، چوب، فیبر و یا عاج تهیه می کنند، در گذشته روی دسته‌ی شمشیرها را مرصّع کاری نیز می کردند و این کار امروزه به صورت ساده تری انجام می شود. ابزارکار چاقوسازان چکش، پٌتک، قیچی و کوره است. روش کار بدین صورت است که استادکار در کنار کوره‌ی آتش، آهن را می گدازد و با ضربات پتک آن را به شکل انواع چاقو، کارد، گزلیک، قندشکن و غیره درمی آورد، سپس با نهایت هنرنمایی و با استفاده از ابزار ساده، از جنس شاخ حیوانات یا عاج دسته‌ی آن را کار می گذارند، پس از اتمام کار چاقو را تیز کرده و آب کٌرم می دهند.
معمولاً چاقوسازان زنجان نام خود را بر روی تیغه‌ی چاقو حک می کنند. جواهر، ملیله، صدف و عاج از تزییناتی است که این هنرمندان در تولیدات خود به کار میبرند. از چاقوهای کوچک تزیینی که به عنوان جاکلیدی استفاده می شود تا ساخت شمشیرهای بزرگ در کارگاه های چاقوسازی زنجان انجام می شود. دسته‌ی چاقوها نیز محل هنرنماییِ هنرمندان این صنعت است که با نشاندن جواهر و حکاکی کردن نقوش در هر چه زیباتر و منحصربه فرد شدن اثر خود می کوشند. حالت فنری، تیزی دائمی و در نهایت خوش دستی از خصوصیات چاقوهای زنجان است.
به طور کلی چاقوهای این منطقه را از نظر شکل و قطعات می توان به دو دسته‌ی ساده و مرکب تقسیم کرد. چاقوهای ساده خود از نظر تعداد و شکل ظاهری به چند دسته تقسیم می شوند که از این میان میتوان به مواردی چند اشاره کرد: 1- چاقوهایی با دسته‌ی شاخ بز، گاو و غیره که بدون فنر و یک تیغه است و به وسیله‌ی دو میخ به دسته متصل شده است؛ 2- چاقوهای ضامن دار که خود به گروه های ریزتری تقسیم می شود؛ 3- چاقوهای میوه خوری که معمولاً یک تیغه دارد و شامل دسته و فنر است و در اندازه های مختلف ساخته می شود. همچنین چاقوی کوچک جیبی و قلم تراش (که ابزار کار خوشنویسان است).
از نظر نوع كاربرد، چاقوهاي زنجان را مي‌توان به انواع مختلفي تقسيم كرد: چاقوهای ضامن‌دار، چاقوهای میوه‌خوری، چاقوهای یک تیغه‌ای دو دسته‌ای(تیغه ثابت)، چاقوهای باغبانی و پیوندزنی، چاقوهای قصابی، چاقوی ساق پا، چاقوهای مرکب (یک دسته‌ای ها و دو دسته‌ای ها)، انواع ساتور، انواع قلمتراش (یک تیغه ، دو تیغه، سه تیغه، چهار تیغه و شش تیغه)، انواع کاردها (کاردهای شکاری و صحرایی، کاردهای آشپزخانه) ، انواع شمشیر(كه صرفاٌ جنبه تزیینی دارند)، قندشکن (قندشکن تبری، قندشکن قیچی) و ...
تنوع و كيفيت چاقوهاي زنجان، سبب شده اين توليدات علاوه بر بازارهاي داخلي در بازارهاي بين المللي نيز عرضه مي شوند.
