گنجینه دوران اسلامی

موزه ایران باستان با آن ساختمان آجری و اصیل که آمیزه‏ ای از زیبایی جادویی ایوان کسرا و هنر معماری آندره گدار است، چنان سایه ‏ای بر «موزه دوران اسلامی» انداخته است که سبب شده این موزه چندان شناخته شده نباشد و به نسبت موزه ایران باستان، بازدیدکننده کمتری هم داشته باشد. اما کافی است تا قدم به درون این موزه بگذارید، تا این موزه را چون گنجینه ‏ای پر از شگفتی بیابید که شامل آثار دوره بعد از ساسانیان و ورود اسلام به ایران تا دوره قاجار است. در این موزه تا همین چند سال پیش و برای یک دوره 9 ساله قفل بود و به دلیل مرمت و بازسازی اجازه بازدید از موزه برای کسی صادر نمی‎شد، اما حالا دو سال است که این موزه با فضای بیشتر که نوسازی هم شده درهایش را به روی بازدیدکنندگان گشوده است. 

کاخ بیشاپور در موزه دوران اسلامی

ساختمان موزه دوران اسلامی در سال 1323 و بر اساس پلان کاخ ساسانی بیشاپور با مساحت 4 هزار متر و در سه طبقه درست در کنار موزه ایران باستان ساخته شده است. این موزه از بیرون شبیه کاخی بلند مرتبه است و تعداد طبقات آن از بیرون چندان قابل نیست و مشخصات معماری‎های پهلوی دوم را داراست. 

تاثیر ساسانیان بر هنر صدراسلام

آثار در این موزه به ترتیب زمانی به نمایش در آمده است، بنابراین بهتر است بازدید از این موزه را از طبقه سوم آغاز کنید که آثار صدر اسلام در آن به نمایش در آمده است. در واقع آثار این دوره چندان با دوران ساسانی قابل تفکیک نیست زیرا تاثیر دستاوردها و میراث هنری ساسانیان چندان چشمگیر است که تاثیر خود را بر آثار دوران بعد از ورود اسلام به ایران هم گذاشته است. یکی دیگر از ویژگی‌های این دوران، حضور خط کوفی در آثار است که به عنوان اولین عنصر وحدت بخش میان مسلمانان رایج می‏ شود. این دوران همزمان با شکل‏ گیری اولین سلسله‎های ایرانی بعد از ساسانیان هم هست، طاهریان، آل‎بویه، سامانیان و غزنویان است. آثار هنری این دوران در شهرهایی چون نیشابور، ری، گرگان، شوش و سیراف بسیار برجسته است و شامل انواع بسیار زیبایی از سفال، شیشه، گچبری و نقاشی روی گچ می‎شود. سفال‏ ها و شیشه‏ های این دوران دلربا و زیبا هستند، انگار نه انگار هزار سال است که از عمرشان می‏ گذرد، انگار رد دست هنرمندی که بر آنها نقش می‌زده و دستانی که این ظروف را در دست می‏ گرفته هنوز بر آنها پیداست و انگار رخ که برگردانی کَل، طاووس، گل و مرغ‏ های روی این ظروف جان می‎گیرند و می‌رهند.  

 هنر سفالگری در دوران اسلامی اهمیت بسیار زیادی داشته زیرا در این دوران، استفاده از ظروف طلایی مکروه دانسته می‎شود و بنابراین ظروف سفالی مورد توجه بیشتری قرار می‏ گیرند؛ با توجه به سیرتکوینی ساخت سفال و سفالینه‏ های به دست آمده از دوران اسلامی، روش ‏های گوناگونی برای ساخت و لعابکاری وجود داشته است؛ سفالینه بی‌‏لعاب، سفال با پوشش گلی، سفال با لعاب یکرنگ سفال زرین فام و ظروف مینایی، سفالینه لاجوردی، سفال کوباچه، سلادن(به تاثیر از سفال چین در دوره صفویه) از نمونه این سفال‏ ها هستند. هنر فلزکاری هم در دوران اسلامی به تاثیر از دوران ساسانی همچنان مورد توجه است و در مناطقی جون طبرستان و ری ادامه پیدا می‏‌کند و در هنر سکه‎سازی خود را به خوبی نشان می‎دهد. سکه‎های نقره‎ای و طلایی بسیاری از این سال‌ها در موزه دوران اسلامی به نمایش در آمده است که هر کدام ویژگی‎های خاص خود را دارند. پارچه‎بافی هم در این دوران مورد توجه است و شهرهای ری و نیشابور کارگاه ‏های بافت پارچه داشته‎اند و در ری پارچه‏ های «دوپودی» و شوش و شوشتر به بافت پارچه «طراز» مشهور بودند. کهن‎ترین پارچه این موزه پارچه ‏ای از ابریشم «دورو» است که از ری به دست آمده و روی آن نقوش تزئینی ساسانی در کنار کتیبه‏ هایی به خط کوفی دیده می‏ شود.

 سلجوقیان و شکوفایی هنر اسلامی

با روی کار آمدن سلجوقیان هنر اسلامی رنگ و بوی دیگری می‏ یابند و سفالگری و شیشه‎گری جزو هنرهای مورد توجه در این دوران است. از تکنیک‎های ساخت ظروف سفالین در این دوره، استفاده از خمیر شیشه در ساخت بدنه است که با آن ظروف بسیار ظریف و زیبا با لعاب شیری می‏ ساختند. ساخت ظروف مینا یا نقاشی روی لعاب هم رایج می‏ شود که بیشتر با طرحی از داستان‎های ایرانی ساخته می‎شود. اشیا فلزی طلاکوب، نقره کوب و مشبک‌کاری هم در این دوران ساخته می‏ شود و با گسترش دانش ستاره شناسی ابزار این دانش چون اسطرلاب و کره‏ های برنجی ساخته می ‏شوند. گچ بری و آجرکاری هم از آثار مورد توجه سلجوقیان است که نمونه‎های متنوعی از این آثار را در تالار سلجوقیان موزه دوران اسلامی می ‏توانید ببینید.

از جمله دیگر آثار این موزه می‎توان به کاشی‏کاری‌های زیبا اشاره کرد که اوج آن را در محراب زیبای در بهشت می ‏توان دید که بر دیواره موزه جا خوش کرده و آنقدر طرح ‏های اسلیمی و رنگ آبی‎اش مدهوش کننده است که انگار چشم ببندید از این در عبور خواهید کرد و در بهشت برین خواهید بود.

در طبقه اول موزه هم علاوه بر نمونه‏ هایی از هنر کتابسازی و خوش نویسی، نمونه‏ هایی از پارچه بافی و نگارگری، جواهرات بسیار زیبایی را هم خواهید دید. آثار بسیار زیبایی از دوران قاجار هم در این موزه به نمایش در آمده که از میان آن می‌توان به بخشی از پرده کعبه، پرده‏ای بخارا دوزی شده و نقاشی‌های بسیار زیبای آبرنگ و جواهرات بسیار نفیس اشاره کرد.