در جنوب غربی آسیا، کمربند خشک زمین، بخش وسیعی از سرزمین ایران را در برگرفته و سرزمین گرم و خشک کویر مرکزی را پدید آورده است. در میانه آن و در دل کویر معجزه‌ای بزرگ رخ داده و تمدنی عظیم در بلندای تاریخ و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای زنده جهان با میراثی از فرهنگ و تاریخی بی‌بدیل شکل گرفته است. این معجزه ثمره جریان زندگی‌بخش زاینده‌رود است که بدون آن این سرزمین تمدن‌ساز کویری مرده و خالی می‌شد. زاینده‌رود تنها رود دائمی در مرکز فلات ایران، سرچشمه گرفته از زردکوه بختیاری در غرب است که با گذر از پیچ و خم‌های بسیار در شرق و در تالار گاوخونی آرام گرفته است.
نام‌های زاینده رود
این رود در طول تاریخ با نام‌هایی مانند زندک‌رود، زرندرود، زرین‌رود و زنده‌رود نامیده شده که امروز با نام زاینده‌رود در حافظه تاریخی ایرانیان نقش بسته است. دلیل اصلی نامگذاری زاینده‌رود به دلیل آن است که این رودخانه در طول مسیر خود روستا‌ها، باغ‌ها و مزارع زیادی را سیراب و آباد می‌کند. زاینده‌رود ده‌ها روستا را زنده می‌کند و سپس در گاوخونی آرام می‌گیرد.
تمدن‌های باستانی در حاشیه زاینده رود
کاوش‌های جدید در تپه‌های جمالو و آشنا که با پایین رفتن شدید در پشت سد زاینده‌رود سر برآورده‌اند و همچنین کشفیات باستان‌شناسی در تپه‌های تاریخی در گورتان در غرب اصفهان و روستای کفران در شرق، حضور تمدن‌های چند هزار ساله را در حاشیه این رود تایید می‌کند، اما با خشک شدن این رودخانه زندگی‌ساز در چند سال اخیر خسارت‌های فاجعه‌بار و غیرقابل جبران در حوضه این رود، به ویژه در منطقه میانی و پایین دست به بار آمده است. با خشک شدن آب زاینده‌رود سفره‌های آب زیرزمینی در معرض نابودی قرار گرفت و به دنبال آن قنات‌های چند صد ساله خشک شدند.
علت خشکسالی زاینده رود
به گفته کارشناسان مهمترین عامل خشک شدن زاینده‌رود، خط لوله انتقال آب سد به یزد، کرمان، کاشان و قم بوده است. سرانجام پس از 18 ماه تشنگی و خشکی کامل، زنده‌رود زنده شد و زمین سیراب. اگر زاینده‌رود خشک باشد آبادانی از مردمی بسیار می‌رود و اصفهان از شهری آباد و سرسبز به شهری سوت و کور تبدیل می‌شود. وقتی زاینده‌رود زنده است، در امتداد آن کوه‌های مرتفع، ستیغ‌های صخره‌ای در سرچشمه رودخانه، تونل کوهرنگ، دامنه‌های پر گل، لاله‌های واژگون، چشمه‌های خنک با خواص درمانی، زمین‌های کشاورزی، باغ‌های پر میوه، نی‌زارهای اطراف گاوخونی و بسیاری از جاذبه‌های دیگر زیباتر می‌شوند. از ابتدای مسیر زاینده‌رود پل‌های زیادی وجود دارند که دو طرف اصفهان را به هم متصل می‌کنند که هر کدامشان بنا‌های تاریخی هستند و شکوه، عظمت و تاریخ و هنر معماری ایران زمین را به نمایش می‌گذارند. حیات پل‌های با شکوه به آب زنده‌رود وصل شده است و مردم به امید تماشای آب از روی این پل‌ها به اصفهان می‌آیند. در زاینده‌رود ماهی‌هایی مانند ماهی دندان دار، قزل‌آلای رنگین‌کمان و کپور ماهیان که در اصطلاح محلی به ماهی شیر معروف است، زندگی می‌کنند. همچنین وجود مارماهی‌ها و لاکپشت‌ها در نزدیکی سطح زاینده رود و حشرات آبزی گوناگون روی آب چشم نواز است. گفتنی است که گونه‌های گیاهی مانند گز، اسفناج و گل بابونه در اطراف رودخانه زیبایی آن را چند برابر می‌کند.
