نقوش برجسته تنگ چوگان
کازرونمنطقه تنگ چوگان در بیشاپور در 120 کیلومتری جنوب شیراز و 23 کیلومتری غرب شهرستان کازرون قرار گرفته است. این منطقه در روزگاران گذشته به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب از لحاظ تدافعی و نظامی بسیار مناسب بوده است. تنگ چوگان از شمال به رودخانه شاپور، از شرق به کوه شاپور و دوان، از غرب به روستای اسلام‌آباد و از جنوب به خندق محصور شده است. این منطقه باستانی در کنار جاده شاهیِ روزگار باستان احداث شده بود که یکی از مهم‌ترین مسیرهای ارتباطی ایران بود. این راه در زمان هخامنشیان تخت جمشید و استخر را به شهر باستانی شوش و در عصر ساسانی شهر فیروزآباد و بیشاپور را به تیسفون مقر امپراطوران ساسانی وصل می‌کرد. و از بیشاپور هم به کرانه خلیج‌فارس امتداد می‌یافت. در جبهه شمالی ویرانه‌های شهر باستانی بیشاپور تنگ معروف به چوگان قرار دارد که به نظر می‌رسد به مناسبت بازی چوگان که از متداول‌ترین بازی‌های شاهنشاهان ساسانی بوده، شهرت یافته است. در دو سوی این رودخانه بر سینه کوه شش نقش‌برجسته مهم از دوره ساسانی حجاری شده که به قرار زیر است:
یک. پیروزی شاپور اول بر رومیان. این نقش در کرانه چپ رودخانه تراشیده شده و واقعه‌ای را تصویر می‌کند که در سال 260-259 میلادی به وقوع پیوست. در این سنگ‌نگاره شاه و اهورامزاد سواد بر اسب در مقابل هم ترسیم شده‌اند، در حالی که شاه دیهیم شاهی را از اهورامزدا دریافت می‌کند. نکته جالب توجه در این نقش حضور همزمان سه شخصیت سیاسی-نظامی، یعنی امپراطوران رومی به نام‌های گوردیان سوم، فیلیپ عرب و والریان است. در زیر پای اسب اهورامزدا نیز اهریمن شکست‌خورده نقش شده است. این پیروزی بزرگترین رخداد سیاسی-نظامی در قرن سوم میلادی بود که اثری عمیق و ناباورانه در ارکان امپراطوری پهناور روم باقی گذاشت و شاهپور کوشید آن را بر سینه کوه های استوار ایران تجسمی جاودانه بخشد.
دو. نقش برجسته‌ای مربوط به بهرام دوم. این سنگ‌نگاره در سمت راست رودخانه شاپور ترسیم شده و چالش‌برانگیزترین اثر در این سایت باستانی است. چرا که با وجود پژوهش‌های بسیار محتوای تاریخی آن همچنان در هاله‌ای از ابهام است و بر سر هویت شاه و سایر افراد حاضر در این صحنه بین صاحب‌نظران اتفاق نظر وجود ندارد؛ برخی وی را شاپور اول، و صحنه را ماجرای پیروزی شاپور بر هندیان، برخی شاپور دوم و ماجرای پیروزی شاپور دوم بر کوشانیان، برخی آن را خسرو انوشیروان (579-531م) و دریافت خراج از اسیران رومی و برخی نیز آن را متعلق به بهرام دوم (293-276م) و ماجرا شورش هرمز شاه سکستان، هند، تا کرانه‌های دریا مربوط به سال 283م می‌دانند که آخرین فرضیه با توجه به شواهد به واقعیت نزدیک‌تر است. جالب اینجاست که این سنگ‌نگاره به‌صورت ناتمام رها شده است.
سه. نقش بهرام اول در حال تاج‌ستانی از دست اهورامزدا. این اثر در سمت راست رودخانه تصویر شده و موضوع آن اعطای فره ایزدی یا حلقه شهریاری به بهرام یکم (274-271م) از سوی اهورامزداست. در این صحنه نیز شاه و اهورامزدا هر دو سوار بر اسب در مقابل هر ترسیم شده‌اند. کتیبه‌ای به خط پهلوی در این نقش برجسته حائز اهمیت است که در اصل چنین بوده: «این تصویر ستایشگر مزدا، بهرام شاه شاهان ایران و غیر ایران است».
چهار. پیروزی بهرام دوم. این نقش ماجرای پیروزی بهرام دوم (293-274م) را در حالی تصویر می‌کند که شاه سوار بر اسب است و در مقابل او سرداری از بزرگان یا خاندان سلطنتی ایستاده و پشت سرش سه تن از بزرگان عرب به‌شکل تمام قد و سه نفر دیگر با هدایای مانند اسب و شتر به محضر شاه آمده‌اند.
پنج. پیروزی اهورامزدا بر اهریمن و پیروزی شاپور یکم. این نقش برجسته در سمت راست رودخانه حجاری شده و صحنه‌هایی از واقعه عظیم پیروزی شاپور بر امپراطور روم را به تصویر می‌کشد. بیش از صد نفر در این سنگ نگاره ترسیم شده‌اند که در مرکز تصویر شاه و فرشته پیروزی سوار بر اسب از سایرین بزرگتر هستند. و فرشته به او فره ایزدی یا روبان مخصوص شاهی را تقدیم می‌کند.
شش. صحنه‌هایی از پیروزی شاپور یکم بر امپراطوران روم. این نقش برجسته بر کرانه چپ رودخانه ترسیم شده و شاپور یکم سوار بر اسب در مرکز صحنه به چشم می‌خورد. بر فراز صحنه پسربچه عریانی به شکل یک فرشته بالدار در پرواز است و نیم‌تاجی را برای شاه می‌آورد. در میان پاهای اسب شاه، پیکر امپراطور کشته شده رومی، گوردیانوس، به چشم می‌خورد. در مقابل او امپراطور دیگر روم، فیلیپ عرب، بر زمین زانو زده و به شاه تضرع می‌کند.
برای بازدید از این جاذبه تاریخی در هر کجای ایران که هستید باید خود را به شهر کازرون و یا شیراز برسانید. از تهران تا کازرون 917 کیلومتر راه داریم؛ یعنی حدود 11 ساعت رانندگی و گذر از شهرهای قم، کاشان، اصفهان و یاسوج. از یاسوج تا کازرون دو ساعت و نیم راه مانده است تا به مقصد برسیم. دیگر گزینه‌ها استفاده از قطار یا هواپیمای تهران-شیراز یا تهران-بوشهر، و یا اتوبوس‌های تهران-کازرون از ترمینال جنوب و غرب است. از شیراز تا مقصد 143 کیلومتر و از بوشهر تا مقصد 167 کیلومتر است. اگر عزم سفر کردید و به کازرون زیبا و تاریخی رفتید حتما بازدید از دیگر جاذبه‌های این شهر از جمله باغ نظر و غار شاپور را نیز در برنامه قرار دهید. برای اقامت در این منطقه نیز می‌توانید از اقامتگاه‌های بومگردی تنگ چوگان استفاده کنید. و در پایان خوب است بدانیم که فصول خنک سال انتخاب بهتری برای سفر به این منطقه است.