مدرسه فخریه

اولین مدرسه در تاریخ نوین ایران، "مدرسه دارالفنون" بود که میرزا تقی خان امیرکبیر آن را در زمان ناصرالدین شاه قاجار تأسیس کرد اما اگر بخواهیم از قدیمی‌ترین مدرسه ایران در دوران پس از اسلام خبری بگیریم باید به سراغ «مدرسه فخریه» برویم.

مدرسه فخریه که عمری نزدیک به ۱۱۰۰ سال دارد، در قرن۴ هجری قمری و در دوره دولت دیلمیان ساخته شده است.  بنابراین، قدمت این بنا حتی از مدارس نظامیه که در شهرهای مختلف ایران در قرن ۵ هجری و در دوره سلجوقیان تاسیس گردیده نیز بیشتر است.

مدرسه فخریه زمانی محل تدریس علوم دینی در شهر شیعه‌نشین سبزوار بوده و نام خود را از نام  "فخر الدوله دیلمی" حاکم شیعی مذهب دیلمی گرفته است. این بنا اکنون کاربری اولیه خود را حفظ کرده و هم‌چنان یکی از چند حوزه علمیه فعال شهر سبزوار محسوب می‌شود.

برای دیدن این مدرسه کهن باید راهی شهر سبزوار در استان خراسان رضوی شوید. این مدرسه در کنار خیابان اصلی شهر به نام بیهق و حد فاصل بین میدان دروازه عراق و چهار راه بیهق واقع شده‌است. بنایی در سه طبقه که در دوران پهلوی دوم مرمت شده و در حال حاضر از بنای قدیمی و اصلی آن، دو حجره و یک راهرو، دست نخورده باقی مانده است.

استاد پیرنیا پدر معماری سنتی ایران در پژوهشی که درباره مدارس سنتی ایران انجام داده است، مدرسه فخریه سبزوار را به شرح زیر توصیف کرده‌است: «اصل مدرسه از زمان فخر الدوله دیلمی است و با وجود این که بازسازی شده ولی شکل کلی اولیه خود را حفظ کرده است. اتاق‌های  مدرسه که در حال حاضر دراز هستند، تناسب منطقی ندارند. ابعاد آن چیزی در حدود ۱ متر در ۵/۲ متر است که نشان می‌دهد پستو یا ایوانچه یا هر دو را داشته‌ است.»

وجود مدارس تاریخی فراوان مانند مدرسه فخریه نشان دهنده ارزش و قدمت کسب دانش در ایران است. بررسی و بازدید از مدارس قدیمی ایران نه تنها ما را با سیر تاریخی و نحوه تاثیر آن‌ها بر جامعه و حوادث و اتفاقات تاریخی آشنا  می­کند، بلکه از جنبه هنر معماری نیز قابل توجه و تامل است.