اورامان تخت

«‌اورامان تخت» ‌يکي ‌از‌ روستاهای ‌تاريخي‌ ایران و زيستگاه مردمان هورامي است که در شهرستان سرو آباد، در 60 کیلومتری جنوب شرقی مریوان، در 170 کیلومتری سنندج و در کردستان جای دارد. در بلندای 1500 متری از تراز دریا، روستای ‌اورامان تخت در ‌دامنه ‌رشته کوه­های زاگرس، شاهو و كوسالان است و رودخانه سيروان و «لیله» و چشمه بل و هانودگا آن را سیراب می­سازند.

 اورامان تخت امروزه خود دهستانی است، که از شمال با دهستان دزلي و كوسالان، از غرب و جنوب با استان كرمانشاه و شهرستان پاوه و از شرق نیز با دهستان رزآب و دهستان شاليار پیوند دارد. روستاهای سرپیر، کاله، رودبر، بلبر، ژیوار، ناو، نوین و لهون روی هم روستای اورامان تخت را می­سازند. بر پایه­های باستان­شناختی از این سرزمین، پیشینه زندگی انسان در اورامان تا چهل هزار سال پیش و به دوران پاریه سنگی باز می­گردد. همچنین باید 2 قرارداد باستانی به خط پهلوی اشکانی روی پوست جانوران از دوران شاهنشاهی اشکانی در اورامان تخت را یاد کرد. همچنین بنچاق اروامان، قرارداد خرید و فروش یک باغ انگور به ارزش 48 درهم از اشکفتی در ژاوَرود‌ اورامان یافت شد که به پهلوی اشکانی و روی پوست آهو نوشته شده است.

ساختار خانه‌سازی در روستای اورامان تخت با بهره­برداری از ساختار پلکانی دامنه کوه انجام شده است. خانه­های پلکانی اورامان سنگی و چوبی و خشکه‌ چین (بی ساروج و ملات) هستند و گاه تا سه و چهار اشکوب هم بلندا دارند. اورامان تخت بالای 1200 خانوار و نزدیک به 5 هزار تن را در خود جای می­دهد.

از پوشش مردمان اورامان تخت می­توان کلاش، چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی، کله‌بال، جافی، کلنجه، شال کلکه، دستار و پیراهن بلند را نام برد. از هنرهای دستی نیز می­توان ساخت گیوه، فرنجی، قالی، نمد، جاجیم، موج، قاشق و چنگال چوبی، جاجیم، سبد، سازهای موسیقی و پنجره‌های چوبی گره چینی را یاد کرد. مقام­های موسیقی بومی ایران سپاه چمانه، چپله و کنالیل در اورامان تخت رایج است و همچنین پایکوبی «هلپرکی» که گروهی انجام می­شود.

آیین پیر شالیار یا «عروسی پیر سالیار» دو بار در سال در اورامان تخت در کنار آرامگاه، خانه و چله خانه پیر شالیار برگزار می­شود، یکی در 15 اردیبهشت که «کوهساری» یا «کمسای» خوانده می­شود و دیگری در 10 بهمن برای دو هفته همزمان با جشن باستانی سده. در این آیین بومی دف نوازی انجام می­شود و پذیرای با نان بومی «کلیره» است. پیر شالیار یکی از بزرگان اورامان و یکی از 99 پیر شاهو است. این آیین از سالروز پیوند پیر شالیار و همسرش دختر حاکم بخارا «شاه بهار خاتون» به یادگار مانده است.

تا امروز در اورامان تخت نزدیک به ‌117 گونه ‌پرنده،‌23 گونه‌ پستاندار،‌ 17 گونه ‌خزنده ‌و ‌242 گونه‌ گیاهي‌ شناسايي ‌شده ‌است.‌ از میان پوشش جانوری اورامان تخت می­توان گونه­های سیاهگوش، ‌کل ‌و ‌بز، ‌خرس‌ قهوه­ای،‌ پلنگ،‌ کرکس، ‌هما، عقاب ‌طلایي‌ و‌ کبک و از میان پوشش‌گیاهي این سرزمین می­توان ‌بلوط ‌و‌ بنه و ون و سقز و بنیشت‌ و انار و انگور و گردو را سراغ گرفت.