کُشتی «کُردی» یا کُشتی «با چوخه» یکی از قدیمی ترین و پرطرفدارترین ورزش های سنتی و بومی ایران است که خاستگاه آن، نواحی شمالی خراسان به شمار می رود. کشتی با چوخه که در گذشته کشتی کُردی نامیده می شد یکی از سنن مردم کُرد شمال خراسان است که نه تنها به عنوان یک ورزش بلکه به عنوان یک آئین فرهنگی و پهلوانی در تمام شئونات زندگی مردم جریان دارد و با آداب و رسوم خاصی اجرا و گرامی داشته می شود. این ورزش یادآور روحیه ی سلحشوری، جوانمردی، تعاون و پهلوانی نزد مردم این منطقه است و به طور معمول در جشن ها، مراسم عروسی و اعیاد، و در فضای باز، بر روی چمن و یا خاک نرم، در روستاها، ایلات و عشایر انجام می شود. اوج شکوه و جلال آن را در مراسم بزرگ سیزده و چهارده فروردین در شهرستان اسفراین می توان مشاهده کرد. امروزه این ورزش سنتی بر روی تُشَکِ کشتی نیز برگزار می شود. «منوچهر لطیف» برگزاری مسابقات کشتی با چوخه را در خراسان از شکل و حالت سنتی خارج کرد.
در سال 1342 این ورزش به صورت رسمی در شیروان برگزار گردید و بالاخره از بین کشتی های بومی و سنتی ایران تنها این کشتی، در آبان ماه 1390 هجری شمسی رسماً به عنوان ورزشی بین المللی ثبت شد. خارج از خراسان، کشتی با چوخه با عناوینی نظیر: «گوراش»، «گولش»، «آلیش» در کشورهای ازبکستان، قزاقستان، تاتارستان و غیره رواج دارد. در گذشته این ورزش در مناطق و شهرهایی نظیر قوچان، اسفراین، چناران، شیروان، نیشابور، لایین و سایر مناطق شمال خراسان مرسوم بوده و امروزه همچنین به تدریج در مناطق جنوبی تر خراسان نظیر فریمان، تربت جام، گناباد و غیره متداول شده است. در شمال خراسان اقوام دیگری به غیر از کُردها نیز ساکن هستند، به همین دلیل کشتی با چوخه در بین اقوامی نظیر ترک، فارس، افغان و بلوچ نیز رواج یافته است. با وجود اینکه خراسان شمالی خاستگاه کشتی با چوخه است، در دیگر مناطق خراسان و در استان های گرگان و کرمان نیز معمول است. در این ورزش محلی، کشتی گیران از پوشش خاصی استفاده می کنند که متشکل است از: شلوار مخصوصی که تا روی زانو می آید و یا شلوار محلی بلندی که پاچه های آن را تا زانو بالا می زنند، روپوشی به نام چوخه از جنس پشم و نخ محلی با استحکام و قدرت بالا، قدری بلندتر از کت و فاقد آستین و همین طور پارچه ای به نام شال که به کمربسته می شود. به دلیل اینکه این کشتی با روپوش چوخه انجام می شود به کشتی «با چوخه» مشهور شده است.
زیبایی کشتی با چوخه برگزاری آن به شکل سنتی است که با حضور انبوهی از تماشاگران در میدانی دایره ای به قطر 10 متر با نوای سازِ دهل و سورنا همراه با رقص های محلی صورت می گیرد. قواعد این کشتی ساده و جوانمردانه است. کشتی گیران در 4 یا 5 وزن دسته بندی شده و با بوسیدن زمین یا تشک، وارد زمین می شوند. دو حریف به یکدیگر دست داده، همدیگر را بوسیده و به مدت ده دقیقه بدون توقف کشتی می گیرند. چنانچه در این فاصله کشتی به نتیجه نرسد بعد از دو دقیقه استراحت، برای پنج دقیقه ی دیگر ادامه پیدا می کند. کشتی با چوخه، خشن و به معنی واقعی کلمه نبردی پهلوانی است و مانند کشتی های باستانی بر روی زمین و با پای برهنه انجام می شود. پا در این کشتی نقش مهمی دارد و از فنون مختلفی برای به خاک بردن حریف استفاده می شود. برخی از فنون کشتی کردی با چوخه عبارتند از: سرشاخ، یک خم، لنگ کمر، لنگ کمر پیچ، راسته پیچ ، دست پیچ ، قل پیچ، یخه گیر، پاپیچ و غیره. فن لنگ کردی که اصطلاحاً به آن یام باش می گویند از مشهورترین فنون این کشتی سنتی است. در این کشتی گرفتن ناحیه ی زانو به پایین مجاز نیست و هیچ فنی در خاک اجرا نمی شود. هل دادن جایز نبوده و نباید بدون آمادگی از پشت به حریف خود حمله برد. در این کشتی به پُل رفتن مد نظر نیست و زمین آمدن به هر شکلی افت محسوب می شود. حریفی که شانه اش به زمین برخورد کند بازنده به شمار می رود. قضاوت این کشتی را پیشکسوتان کشتی با چوخه بر عهده دارند. جوایز کشتی با چوخه نیز به سبب ماهیت سنتی و ملی آن متفاوت است و بنا بر رسم محلی، جایزه ی پهلوانی که حریف خود را بر زمین زند یک رأس قوچ (گوسفند نر) است.
در نقاط مختلف ایران و شهرهایی از خراسان مانند قوچان، اسفراین و غیره، گودهای کشتی متفاوتی وجود دارد که قدیمی ترین آنان، گودِ «امام مرشد» شهرستان فاروج و گود کشتی «چشمه زینل خان» شهرستان اسفراین (مهد کشتی با چوخه) است که به سبک استادیوم های روم باستان ساخته شده است. بیشتر پهلوانان رسمی ایران مانند پهلوان وفادار، پهلوان سخدری و پهلوان شورورزی، نخست پهلوان چوخه بوده اند. امروزه این مسابقه در اواسط زمستان و در بهمن ماه در مانه و سملقان، 12 فروردین هر سال در شیروان و روستای ریواده از توابع شهرستان جغتای (یادواره ی پهلوان نامی خراسان؛ پهلوان ججو)، 13 فروردین در بجنورد به صورت استانی با حضور پهلوانان نامدار این منطقه و رقابت های اصلی در روز 14 فروردین در گود چشمه زینل خان برگزار می شود.
