استان فارس آثاری از دورهی هخامنشی دارد که میان گردشگران معروفند، اما شاید نام لیدوما را کمتر شنیده باشید. لیدوما محوطهای باستانی است که نزدیک ممسنی امروزی واقع شده است. این منطقه در دورهی هخامنشی شهری آباد بوده و در راه شاهی قرار داشته است؛ یعنی بین شوش و تختجمشید. اکنون لیدوما در ۳۰ کیلومتری شمال غربی نورآباد واقع است.
داستان از آنجایی آغاز شد که در سالهای ۱۳۱۲ و ۱۳۱۶ خورشیدی حدود ۳۰ هزار لوح گِلی در تختجمشید کشف شد. این گِلنوشتهها را به دانشگاه شیکاگو فرستادند تا روی مضمون آنها تحقیق شود. بررسیها نشان داد در دورهی هخامنشی ۱۳شهر در محدودهی ممسنی کنونی ساخته بودند. یکی از این شهرها لیدوما نام داشت.
۲۰ سال گذشت و یک هیأت باستانشناسی از ژاپن مشغول کاوش در این محدوده شد. تحقیق و حفاری باستانشناسان بنایی را نمایان کرد که از نظر معماری به کاخهای داریوش، اردشیر و خشایارشاه بسیار شبیه بود.
ژاپنیها در ابتدای کار دو ستون کشف کردند. اولین پایه ستون، خاکستری رنگ با شیارهای هندسی مشبک و به شکل برگ نخل بود. این پایه درست بهسبک دورهی هخامنشی ساخته شده است. گل هشتپر یا لوتوس که دورتادور ستون حکاکی شده، نشان از هنر و معماری هخامنشی دارد. پایهی دوم هم ستونی خاکستری بود که نقش هندسی شبیه برگ نخل و گل هشتپر داشت.
یافتهها نشان داد در لیدوما بنایی ستوندار وجود داشته و ستونها شبیه به تالار صد ستون تخت جمشید ساخته شده بودند. قطر پایهی ستونها بیشتر از یک متر است و احتمالا بلندی ستونها بین ۱۲ تا ۱۴ متر بوده است. از طرف دیگر ظرفهای سنگی فراوانی کشف کردند که شبیه بهترین ظرفهای خزانهی تختجمشید هستند.
روی هم رفته، باستانشناسان حدس میزنند لیدوما یکی از شهرهای راه شاهی بوده که شاهان هخامنشی هنگام سفر در راه شاهی آنجا استراحت میکردند. عمر محوطه باستانی لیدوما، دوره داریوش یا خشایارشاه برآورد شده است.
در سالهای ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۳ یک گروه باستانشناسی استرالیایی تحقیق در این منطقه را از سر گرفتند. این کاوشها در سال ۱۳۸۵ و سپس در ۱۳۸۶ و سال پس از آن ادامه پیدا کرد.
آزمایشهای رادیواکتیو محققین استرالیایی نشان داد بخشی از سنگهای کاخ لیدوما در قرن دوم پیش از میلاد مورد استفاده قرار گرفته بودند. ضمن این که در دوره قاجار نیز روی این کاخ هخامنشی قلعهای ساخته بودند که احتمالا بخشی از مدارک معماری گذشته را از بین برده و باعث تخریب بیشتر کاخ اصلی شده است. به قلعهی دورهی قاجار قلعه کَلی یا قلعه کهنه می گفتند که اکنون ویران شده است.
بعد از هر بار تحقیق کاخ لیدوما دوباره زیر خاک دفن شده، زیرا سازمان میراث فرهنگی بودجهی لازم برای ادامهی کاوش و بازسازی آنرا نداشته است. در هنگام کاوشها اشیای زیادی از زیر خاک بیرون آمده که به موزه بیشاپور منتقل شدهاند.