روستای ورکانه

«روستای ورکانه» در دامنه کوه الوند، در بخش جنوبی رشته کوه زاگرس میانی، در شرق رودخانه ارزان فرد و در 20 کیلومتری جنوب شرقی همدان جای دارد. واژه ورکانه از ور یا همان بر و همچنین کانه و چشمه ساخته شده است، کنارچشمه.

پیشینه نوین ورکانه به چهار سده پیش و دوران صفوی باز می­گردد. نام این روستا در شمار فهرست آثار ملی ایران نوشته شده است.

روستای ورکانه که در 2250 متری بالای تراز دریا و در در کوه است، از شمال با روستای شمس آباد و علی آباد، از شمال شرقی با کوه سردره، از غرب با روستای سیمین و ابرو، از جنوب غربی با کوه سرخ بلاغ، از شرق با کوه قره داغ و از جنوب و جنوب شرقی با دره بارانی و دره قشلاق پیوند دارد. روستای ورکانه در سازند کواترنر با سنگ­های گرانیت، شیل و شیست است و به دوران زمین­ شناسی میانه ­زیستی و ژوراسیک تا 160 میلیون سال پیش باز می­گردد.

هسته بنیادین روستای ورکانه پیرامون یک رشته قنات گسترده شده است. کوچه ­های باریک و خانه­ های فشرده و نزدیک به هم با دیوارهایی از سنگ یکدیگر را در برابر زمینه کوهستانی و وزش بادی که در گویش بومی باد اصفهانی خوانده می­شود و نیز سرمایی تا نزدیک 10 درجه زیر صفر در زمستان پشتیبانی می­کنند. خانه ­های ورکانه چهار گونه هستند، دراز، شکسته، خمیده و میانسرایی.

بیشتر خانه ­ها از روشنایی آفتاب جنوبی برخوردارند. انبار و آخور در این سازه­های روستایی در اشکوب همکف و بخش نشیمن با اتاق­ها و ایوان و از راه پلکان در طبقه بالایی جای دارد. بلندای اتاق ­ها کوتاه قرار گرفته است. بام ­ها هموار و از تیر چوبی یا کاهگل ساخته شده است. در خانه ­های شکسته دالان و هشتی رایج است. در ساخت این خانه­ ها سنگ، خشت و آجر بکار رفته است، گرچه سنگ ماده بنیادین است. این شیوه بکاری گیری ماده در ساخت خانه ­های روستای ورکانه به ان ساختاری سازگار با محیط زیست و معماری سبز داده است.

مردم روستای ورکانه بیشتر به کار کشاورزی و دامداری و هنرهای دستی می­پردازند. گیاهانی همچون گندم، جو، نخود، لوبیا، سیب‏زمینی، گردو، انگور، زردآلو و سیب در ورکانه پرورش می­یابد. گوشت، پشم و فرآورده‏های شیری نیز از پرورش دام به دست می­آید.

هنر موسیقی در روستای ورکانه به نام «سربازی» و سه­پا» رایج است، که با دوبیتی ­های باباطاهر عریان وبایاتی های آذری با موسیقی عاشیقی همراه می­شود. بازی­هایی همچون گردوبازی، قاپ‏بازی و الک و دولک در این روستا رایج است. همچنین خوارکی ­هایی همچون آبگوشت، انواع کباب و انواع آش مانند آش اوماج، آش پلته، آش واره، آش جو و ترخینه در ورکانه پخت می­شود. ورکانه گذرگان ایل­ های کوچروی قزل یوسف، یارم طاقلو و ورکانی است که سالانه در آبان ماه کوچ خود را آغاز می­کنند. یکی از ویژگی­ های این روستا پرورش اسب نژاد خوزستان است.